فهرست مطالب


۱. مقدمه

سیستم برق در خودروهای امروزی نقشی حیاتی و پیچیده ایفا می‌کند. دو جزء اصلی که در قلب این سیستم قرار دارند و وظیفه تأمین انرژی الکتریکی و راه‌اندازی موتور را بر عهده دارند، دینام (Alternator) و استارت (Starter) هستند.

دینام در طول روشن بودن موتور وظیفه تولید برق را دارد و انرژی لازم برای تمامی سیستم‌های برقی خودرو و همچنین شارژ باتری را فراهم می‌کند. در مقابل، استارت یک موتور الکتریکی قدرتمند است که تنها در لحظه روشن کردن موتور وارد عمل شده و با چرخاندن موتور احتراق داخلی، فرآیند احتراق و روشن شدن موتور را آغاز می‌کند.

آشنایی دقیق با نحوه عملکرد، اجزای تشکیل‌دهنده، علائم خرابی رایج و همچنین نکات کلیدی مربوط به نگهداری این دو قطعه برای هر راننده و علاقه‌مند به خودرو ضروری است. این دانش نه‌تنها به شما در تشخیص به‌موقع مشکلات کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از بروز خسارات بزرگ‌تر و هزینه‌های اضافی جلوگیری نماید.


۲. دینام (Alternator)

۲.۱. وظیفه دینام در خودرو

دینام (Alternator) که به آن مولد برق خودرو نیز گفته می‌شود، یکی از حیاتی‌ترین قطعات سیستم برق خودرو است. وظیفه اصلی دینام، تبدیل انرژی مکانیکی حاصل از چرخش موتور به انرژی الکتریکی است.

این انرژی الکتریکی تولیدشده دو کاربرد اصلی دارد:

  1. تأمین برق مورد نیاز سیستم‌های برقی خودرو: تمام اجزای الکتریکی خودرو در هنگام روشن بودن موتور مانند چراغ‌ها، سیستم صوتی، برف‌پاک‌کن‌ها، سیستم تهویه مطبوع، کامپیوتر خودرو (ECU)، انژکتورها و سنسورهای مختلف، برای فعالیت خود به برق نیاز دارند. دینام این برق را در حین حرکت موتور فراهم می‌کند.

  2. شارژ باتری: باتری خودرو منبع اصلی برق برای روشن کردن موتور (توسط استارت) و همچنین تأمین برق لازم در زمانی است که موتور خاموش است. دینام به طور مداوم باتری را شارژ نگه می‌دارد تا اطمینان حاصل شود همیشه انرژی کافی برای استارت‌زدن و استفاده از سیستم‌های برقی در زمان خاموش بودن موتور وجود دارد.

در واقع، دینام یک ژنراتور AC (جریان متناوب) است که به کمک قطعاتی مانند دیودها، جریان متناوب را به جریان مستقیم (DC) تبدیل می‌کند تا قابل استفاده برای سیستم برق خودرو و شارژ باتری باشد.



۲.۲. اجزاء اصلی دینام

۲.۲.۱. بدنه دینام (Housing)

بدنه دینام معمولاً از دو نیمه آلومینیومی تشکیل شده که اجزای داخلی دینام را در بر می‌گیرد و محافظت می‌کند. همچنین به‌عنوان هیت‌سینک (Heat Sink) عمل کرده و حرارت تولیدشده هنگام کار دینام را دفع می‌کند.


۲.۲.۲. روتور (Rotor)

روتور بخش گردان دینام است. شامل هسته فلزی با سیم‌پیچ‌هایی که وقتی جریان DC از طریق زغال‌ها عبور می‌کند، میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود. چرخش روتور توسط تسمه دینام و موتور صورت می‌گیرد.


۲.۲.۳. استاتور (Stator)

استاتور بخش ثابت دینام است که دور روتور قرار گرفته. دارای سیم‌پیچ‌های مسی است. وقتی روتور با میدان مغناطیسی خود می‌چرخد، در سیم‌پیچ‌های استاتور جریان AC القا می‌شود (طبق قانون فارادی).


۲.۲.۴. دیودها (Rectifier / Diode Bridge)

جریان تولیدی استاتور از نوع AC است، اما باتری و سیستم برق خودرو به جریان DC نیاز دارند. وظیفه‌ی تبدیل AC به DC بر عهده‌ی مجموعه دیودها یا پل دیود (Rectifier) است. دیودها اجازه عبور جریان در یک جهت را می‌دهند و در نهایت جریان خروجی صاف و یکنواخت می‌شود.


۲.۲.۵. آفتامات (Voltage Regulator)

آفتامات یا رگولاتور ولتاژ، ولتاژ خروجی دینام را تنظیم می‌کند (معمولاً بین 13.5 تا 14.7 ولت). اگر ولتاژ بالا برود، جریان به روتور را کاهش می‌دهد و اگر ولتاژ کم شود، جریان را افزایش می‌دهد. رگولاتورهای جدید معمولاً الکترونیکی هستند و داخل بدنه دینام نصب می‌شوند.


۲.۲.۶. بوش و بلبرینگ (Bushings and Bearings)

در دو انتهای دینام قرار دارند و باعث می‌شوند روتور به‌راحتی و با کمترین اصطکاک بچرخد. خرابی آن‌ها معمولاً با صداهای غیرعادی (سوت یا غرغر) همراه است.


۲.۲.۷. پولی (Pulley)

پولی دینام همان قسمتی است که تسمه روی آن قرار می‌گیرد و نیروی چرخشی را از موتور می‌گیرد. اندازه و قطر پولی روی نسبت دور موتور به دور دینام تأثیر می‌گذارد.


۲.۲.۸. تسمه دینام (Drive Belt)

تسمه دینام (V-Belt یا Serpentine Belt) وظیفه انتقال نیرو از میل‌لنگ موتور به پولی دینام را دارد. وضعیت و کشش مناسب تسمه برای عملکرد درست دینام ضروری است.



۲.۳. نحوه کار دینام

فرآیند تولید برق توسط دینام مرحله به مرحله انجام می‌شود:

۱. تولید میدان مغناطیسی

وقتی موتور روشن می‌شود، میل‌لنگ شروع به چرخش می‌کند. این چرخش از طریق تسمه دینام به پولی دینام منتقل می‌شود و باعث چرخش روتور می‌گردد.
در ابتدا، یک جریان DC ضعیف از باتری به سیم‌پیچ روتور (از طریق زغال‌ها و حلقه‌های لغزنده) فرستاده می‌شود تا میدان مغناطیسی اولیه شکل بگیرد.


۲. القای جریان AC در استاتور

با چرخش روتورِ حامل میدان مغناطیسی، این میدان در سیم‌پیچ‌های استاتور تغییر می‌کند. طبق قانون القای فارادی، این تغییر باعث تولید جریان AC (متناوب) در سیم‌پیچ‌های استاتور می‌شود.


۳. تبدیل AC به DC (یکسوکننده)

جریان AC تولیدشده از استاتور به سمت پل دیود (Rectifier) می‌رود. دیودها اجازه می‌دهند جریان فقط در یک جهت عبور کند. بنابراین، جریان AC به جریان DC پالسی تبدیل می‌شود.


۴. تنظیم ولتاژ (رگولاتور)

جریان DC خروجی از پل دیود ممکن است نوسان داشته باشد. اینجاست که آفتامات (رگولاتور ولتاژ) وارد عمل می‌شود.


۵. ارسال برق به باتری و مصرف‌کننده‌ها

در نهایت، جریان DC تنظیم‌شده توسط دینام از طریق کابل‌های اصلی به باتری و سیستم‌های برقی خودرو ارسال می‌شود.
🔋 نتیجه: باتری شارژ می‌شود و برق موردنیاز چراغ‌ها، ECU، سنسورها، سیستم صوتی و سایر تجهیزات فراهم می‌شود.



۲.۴. علائم خرابی دینام

خرابی دینام می‌تونه باعث مشکلات زیادی توی سیستم برق خودرو بشه. این نشونه‌ها رو اگه زود تشخیص بدی، جلوی خرج سنگین گرفته میشه:

🔴 ۲.۴.۱. روشن شدن چراغ اخطار باتری (Battery Warning Light)


🔴 ۲.۴.۲. ضعیف شدن نور چراغ‌ها و سیستم‌های برقی


🔴 ۲.۴.۳. تخلیه سریع باتری (Dead Battery)


🔴 ۲.۴.۴. ایجاد صداهای غیرعادی از ناحیه دینام


🔴 ۲.۴.۵. بوی سوختگی (Burning Smell)


🔴 ۲.۴.۶. شارژ نشدن باتری (Battery Not Charging)



۲.۵. نکات نگهداری دینام

برای اینکه دینام عمر بیشتری کنه و خرج اضافه روی دستت نذاره، این نکات رو رعایت کن:

🔧 ۲.۵.۱. بررسی سلامت و کشش تسمه دینام


🔧 ۲.۵.۲. تمیز نگه داشتن اتصالات الکتریکی


🔧 ۲.۵.۳. بررسی وضعیت بلبرینگ‌ها


🔧 ۲.۵.۴. جلوگیری از ورود آب، روغن و مواد شیمیایی به دینام


🔧 ۲.۵.۵. عدم روشن کردن موتور بدون باتری


🔧 ۲.۵.۶. چک کردن ولتاژ خروجی دینام


۳. استارت (Starter)

🔹 ۳.۱. وظیفه استارت در خودرو

استارت یه موتور الکتریکی DC قوی هست که وظیفه‌اش روشن کردن موتور احتراق داخلیه.


🔹 ۳.۲. اجزای اصلی استارت

یه استارت از چند قسمت مهم تشکیل شده:

⚙️ ۳.۲.۱. آرمیچر استارت (Armature)

⚙️ ۳.۲.۲. بالشتک و زغال استارت (Field Coils & Brushes)

⚙️ ۳.۲.۳. چرخ‌دنده درگیرشونده (Bendix Drive / Pinion Gear)

⚙️ ۳.۲.۴. سلونوئید یا اتوماتیک استارت (Solenoid / Starter Relay)

دو کار اصلی داره:

  1. مکانیکی: پیستون رو به جلو هل میده تا پینیون با فلایویل درگیر بشه.

  2. الکتریکی: جریان پرقدرت باتری رو به موتور استارت وصل می‌کنه.

⚙️ ۳.۲.۵. بدنه استارت (Starter Housing)

محافظ فلزی که اجزای داخلی رو نگه می‌داره.

⚙️ ۳.۲.۶. بوش و بلبرینگ (Bushings & Bearings)

به شفت آرمیچر اجازه میده روان بچرخه.


🔹 ۳.۳. نحوه کار استارت (مرحله به مرحله)

  1. راننده سوئیچ/دکمه استارت رو فعال می‌کنه.

  2. جریان برق ضعیف به سلونوئید میره.

  3. سلونوئید → پیستون رو به جلو می‌بره → پینیون با فلایویل درگیر میشه.

  4. همزمان، سلونوئید مسیر جریان قوی باتری به آرمیچر رو وصل می‌کنه.

  5. آرمیچر می‌چرخه → میل‌لنگ موتور رو می‌چرخونه → موتور روشن میشه.

  6. بعد از روشن شدن موتور → پینیون جدا میشه و استارت خاموش میشه



3.4. علائم خرابی استارت

خرابی استارت می‌تواند باعث ناتوانی در روشن کردن موتور شود. علائم رایج عبارتند از:

3.4.1. نچرخیدن موتور یا چرخیدن کند هنگام استارت زدن

اگر استارت ضعیف باشد، توانایی چرخاندن میل‌لنگ موتور را نخواهد داشت یا این کار را با سرعت بسیار کم و نامنظم انجام می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از ضعف باتری، اتصالات ضعیف یا خرابی خود موتور استارت باشد.

3.4.2. شنیدن صدای تق تق یا کلیک (Clicking Sound) هنگام استارت

این صدا معمولاً نشان‌دهنده این است که سلونوئید فعال می‌شود (صدای کلیک) اما موتور استارت نمی‌چرخد. این می‌تواند به دلیل کمبود برق از باتری، خرابی موتور استارت یا خرابی سلونوئید باشد که قادر به انتقال جریان کافی نیست.

3.4.3. ضعیف یا بدون عکس‌العمل بودن استارت

هنگامی که سوئیچ استارت را می‌چرخانید، هیچ اتفاقی نمی‌افتد یا فقط یک صدای ضعیف شنیده می‌شود. این می‌تواند نشان‌دهنده قطع بودن کامل اتصال برق به استارت، خرابی سلونوئید یا خرابی کامل موتور استارت باشد.

3.4.4. چرخش آزاد استارت بدون درگیر شدن با موتور

گاهی اوقات موتور استارت می‌چرخد، اما صدای چرخش سریع و بدون درگیری با موتور شنیده می‌شود. این معمولاً نشان‌دهنده خرابی مکانیزم بندیکس است که مانع از درگیر شدن چرخ دنده پینیون با فلای‌ویل می‌شود.

3.4.5. بوی سوختگی از ناحیه استارت

اگر استارت برای مدت طولانی درگیر بماند (مثلاً به دلیل عدم خروج از مدار پس از روشن شدن موتور) یا اتصالی در سیم‌پیچ‌های آن رخ دهد، بوی لاستیک یا سیم سوخته از ناحیه استارت به مشام می‌رسد. این یک نشانه جدی است که نیاز به رسیدگی فوری دارد.


3.5. نکات نگهداری استارت

برای حفظ عملکرد صحیح و افزایش طول عمر استارت، نکات زیر را رعایت کنید:

3.5.1. چک کردن اتصالات الکتریکی، مخصوصاً کابل مثبت ضخیم

کابل برق اصلی که از باتری به استارت می‌رود، باید محکم، تمیز و بدون خوردگی باشد. اتصالات ضعیف یا کثیف می‌توانند باعث کاهش جریان برق و ضعف عملکرد استارت شوند.

3.5.2. بررسی سالم بودن و شارژ کافی باتری

ضعیف بودن باتری یکی از دلایل اصلی مشکل در استارت زدن است. قبل از عیب‌یابی استارت، از سلامت و شارژ کامل باتری اطمینان حاصل کنید.

3.5.3. تمیزی و سلامت زغال‌های استارت

زغال‌های استارت به مرور زمان فرسوده می‌شوند. در صورت دسترسی، تمیزی و وضعیت زغال‌ها را بررسی کنید. در صورت نیاز، زغال‌های فرسوده را تعویض نمایید.

3.5.4. جلوگیری از ورود روغن، آب و گرد و غبار به مجموعه استارت

مانند دینام، استارت نیز به رطوبت، روغن و گرد و غبار حساس است. این مواد می‌توانند باعث اتصال کوتاه، خوردگی و اختلال در عملکرد مکانیکی شوند.

3.5.5. استفاده محدود و بهینه از استارت

استارت برای روشن کردن موتور طراحی شده است، نه برای روشن نگه داشتن آن. پس از روشن شدن موتور، بلافاصله سوئیچ را رها کنید تا استارت از مدار خارج شود. روشن ماندن طولانی مدت استارت می‌تواند باعث داغ شدن و آسیب جدی به آن شود. اگر موتور با اولین استارت روشن نشد، چند ثانیه صبر کرده و دوباره تلاش کنید. از استارت زدن مداوم و طولانی مدت خودداری کنید.


4. نکات ایمنی و عمومی

در هنگام کار با سیستم برق خودرو، به خصوص دینام و استارت، رعایت نکات ایمنی زیر بسیار اهمیت دارد:

4.1. قطع کردن اتصال باتری

قبل از شروع هرگونه کار بر روی دینام، استارت یا سایر اجزای سیستم برق، همیشه اتصال کابل منفی باتری را جدا کنید. این کار از وقوع اتصالی ناخواسته، جرقه زدن و آسیب به قطعات یا بدن شما جلوگیری می‌کند.

4.2. اولویت‌بندی بررسی باتری

بسیاری از مشکلات مربوط به شارژ یا استارت زدن، ریشه در خرابی باتری دارند. قبل از اینکه به سراغ دینام یا استارت بروید، حتماً وضعیت باتری، سطح الکترولیت (در باتری‌های قابل سرویس) و ولتاژ آن را بررسی کنید.

4.3. استفاده از ابزار مناسب

برای باز و بسته کردن و همچنین تست قطعات سیستم برق، از ابزارهای مناسب و عایقبندی شده استفاده کنید. آچار مخصوص، مولتی‌متر با کیفیت و دستکش عایق، از ابزارهای ضروری هستند.

4.4. آشنایی با سیستم برق خودرو

در صورت نداشتن دانش کافی در زمینه سیستم برق خودرو، بهتر است کار را به یک تکنسین ماهر و باتجربه بسپارید. دستکاری نادرست می‌تواند منجر به خسارات بیشتر شود.


5. جدول مقایسه‌ای ویژگی‌ها

ویژگی دینام (Alternator) استارت (Starter)
نوع عملکرد تولید برق (AC) و تبدیل آن به DC برای شارژ باتری و تغذیه سیستم‌های برقی موتور الکتریکی DC برای چرخاندن میل‌لنگ و راه‌اندازی اولیه موتور
مدت کارکرد دائم؛ تا زمانی که موتور روشن است موقتی؛ فقط در لحظه استارت زدن
ولتاژ کاری معمولاً 12 ولت (خروجی دینام بین 13.5 تا 14.7 ولت) معمولاً 12 ولت (برای راه‌اندازی نیاز به جریان بالا دارد)
منبع انرژی انرژی مکانیکی موتور انرژی الکتریکی باتری
اجزای کلیدی روتور، استاتور، دیودها، آفتامات، بلبرینگ‌ها آرمیچر، سلونوئید، بندیکس، زغال‌ها، بلبرینگ‌ها
علائم رایج خرابی روشن شدن چراغ باتری، ضعیف شدن نور چراغ‌ها، خالی شدن باتری نچرخیدن موتور، صدای تق تق، عدم عکس‌العمل، چرخش آزاد
دلایل خرابی فرسودگی بلبرینگ، خرابی دیودها، نقص آفتامات، تسمه فرسوده فرسودگی زغال‌ها، خرابی بندیکس، نقص سلونوئید، اتصالی آرمیچر
اهمیت در روشن شدن غیرمستقیم؛ شارژ باتری لازم برای استارت مستقیم؛ اولین گام برای روشن شدن موتور

7 پاسخ

پاسخ دادن به علی حاتمی کیا لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *