مدرس و کارشناس مکانیک خودرو
تهیهکننده: مهدی محمدزاده
۱. مقدمه
سیستم روغنکاری خودرو یکی از حیاتیترین و درعینحال سادهترین بخشهای موتورهای احتراقی است که نقش اساسی در حفظ سلامت، افزایش عملکرد و طول عمر موتور ایفا میکند. در موتور خودرو، قطعات متحرک زیادی با سرعت بالا در تماس مستقیم با یکدیگر حرکت میکنند. این تماس مداوم میتواند منجر به ایجاد اصطکاک شدید، تولید گرما، سایش و در نهایت آسیبهای جدی به اجزای موتور شود.
وظیفه اصلی سیستم روغنکاری، ایجاد یک لایه نازک اما پایدار از روغن میان سطوح متحرک است تا اصطکاک را کاهش دهد، گرما را جذب و دفع کند، سطوح را تمیز نگه دارد و از زنگزدگی و خوردگی جلوگیری کند. بدون عملکرد صحیح این سیستم، موتور خودرو قادر نخواهد بود برای مدت طولانی کار کند و به سرعت دچار خرابیهای پرهزینه خواهد شد.
در این مقاله، اجزای سیستم روغنکاری، نحوه عملکرد آن، وظایف روغن موتور، نکات نگهداری و مشکلات رایج این سیستم بهطور کامل بررسی خواهد شد.
۲. اجزای اصلی سیستم روغنکاری
سیستم روغنکاری خودرو از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام وظیفه خاصی در چرخه روانکاری موتور بر عهده دارند. در ادامه، این اجزا بهتفصیل معرفی میشوند:
۲.۱. مخزن روغن (کارتل – Oil Pan / Sump)
کارتل، مخزنی فلزی در قسمت زیرین موتور است که وظیفه نگهداری روغن موتور را بر عهده دارد. این مخزن معمولاً از ورقهای فولادی با استحکام بالا ساخته میشود و دارای درپوشی به نام پیچ کارتل جهت تخلیه روغن است. ظرفیت آن با توجه به نوع موتور متفاوت است، اما باید بهاندازهای باشد که در تمامی شرایط رانندگی، روغن کافی را برای سیستم تأمین کند.
در برخی خودروهای اسپرت از سیستم “کارتل خشک” استفاده میشود که مخزن روغن جدا از موتور قرار میگیرد. این طراحی به کاهش مرکز ثقل و عملکرد بهتر در پیچهای تند کمک میکند. در مقابل، اکثر خودروهای سواری از سیستم “کارتل تر” بهره میبرند که در آن، مخزن روغن مستقیماً زیر موتور قرار دارد.
۲.۲. پمپ روغن (Oil Pump)
پمپ روغن قلب تپنده سیستم روغنکاری محسوب میشود. این پمپ روغن را از کارتل مکش کرده و با فشار مناسب به اجزای مختلف موتور ارسال میکند. حرکت پمپ بهوسیله میللنگ یا میلبادامک تأمین میشود و بهمحض روشن شدن موتور، بهطور خودکار شروع به کار میکند.
رایجترین نوع پمپ روغن، پمپ دندهای است که از دو چرخدنده درگیر تشکیل شده است. برخی پمپها مجهز به شیر اطمینان (Bypass Valve) هستند تا در صورت افزایش فشار بیش از حد، مقداری از روغن را به کارتل بازگردانند و از آسیب به موتور جلوگیری کنند.
۲.۳. فیلتر روغن (Oil Filter)
فیلتر روغن، مسئول تصفیه روغن و حذف ذرات آلاینده است. این ذرات شامل فلزات حاصل از سایش، دوده حاصل از احتراق، گردوغبار و رسوبات دیگر هستند. وجود این ذرات میتواند به سطوح متحرک آسیب بزند.
فیلتر روغن معمولاً از عناصر فیلترکننده کاغذی یا الیافی ساخته میشود و باید بهصورت دورهای تعویض شود. برخی از فیلترها نیز دارای شیر بایپس هستند که در صورت انسداد فیلتر، اجازه عبور روغن تصفیهنشده را میدهند تا موتور بدون وقفه به کار خود ادامه دهد.
۲.۴. کانالها و گذرگاههای روغن (Oil Passages and Galleries)
این کانالها، مسیرهایی دقیق و از پیش طراحیشده در بدنه موتور هستند که روغن را تحت فشار به اجزای مختلف مانند میللنگ، میلبادامک، یاتاقانها، تایمگیرها و سایر نقاط میرسانند. طراحی صحیح این گذرگاهها، تضمینکننده توزیع یکنواخت روغن در کل سیستم است.
۲.۵. سنسور فشار روغن (Oil Pressure Sensor / Switch)
این سنسور وظیفه دارد فشار روغن را بهطور پیوسته اندازهگیری کرده و به واحد کنترل الکترونیکی (ECU) یا نمایشگر خودرو ارسال کند. در صورت کاهش فشار، چراغ هشدار روغن روشن میشود تا راننده را آگاه سازد. محل نصب سنسور معمولاً نزدیک خروجی پمپ یا در کانال اصلی روغن است.
۲.۶. روغن موتور (Engine Oil)
روغن موتور از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
-
روغن پایه (Base Oil): شامل روغنهای معدنی، نیمهسنتتیک یا کاملاً سنتتیک که در شرایط دمایی مختلف عملکرد متفاوتی دارند.
-
مواد افزودنی (Additives): شامل ضدسایش، ضد اکسیداسیون، پاککننده، ضد کف، بهبوددهنده شاخص گرانروی و ضد زنگزدگی است که کارایی روغن را افزایش میدهند.
۳. نحوه عملکرد سیستم روغنکاری
عملکرد سیستم روغنکاری بهصورت یک چرخه مداوم در طول کارکرد موتور ادامه مییابد:
-
استارت موتور: با روشن شدن موتور، میللنگ میچرخد و پمپ روغن را فعال میکند.
-
مکش روغن: پمپ، روغن را از کارتل به داخل سیستم میکشد.
-
فیلتراسیون: روغن از فیلتر عبور کرده و آلایندهها از آن جدا میشوند.
-
توزیع روغن: روغن تصفیهشده از طریق کانالها به نقاط مختلف موتور میرسد.
-
روانکاری و خنککاری: روغن، لایهای روانکننده تشکیل داده و گرمای قطعات را جذب میکند.
-
بازگشت روغن: روغن پس از عبور از قطعات، مجدداً به کارتل بازمیگردد.
-
کنترل فشار: در صورت افزایش یا کاهش فشار، شیر اطمینان یا چراغ هشدار وارد عمل میشود.
۴. وظایف روغن موتور
روغن موتور تنها نقش روانکاری ندارد. وظایف اصلی آن شامل:
-
کاهش اصطکاک و ساییدگی
-
خنککاری قطعات داخلی
-
جمعآوری و انتقال آلودگیها
-
جلوگیری از زنگزدگی و خوردگی
-
آببندی میان رینگها و سیلندر
۵. نکات مهم نگهداری سیستم روغنکاری
برای عملکرد بهینه موتور، رعایت نکات زیر الزامی است:
-
بررسی منظم سطح روغن با استفاده از گیج
-
تعویض دورهای روغن و فیلتر طبق توصیه سازنده
-
استفاده از روغن با ویسکوزیته و استاندارد مناسب (مانند 5W-30 یا API SN)
-
توجه به روشن شدن چراغ هشدار روغن
-
اجتناب از استفاده از روغنهای بیکیفیت و تقلبی
۶. مشکلات رایج در سیستم روغنکاری
برخی از ایرادات متداول این سیستم عبارتاند از:
-
کاهش فشار روغن به دلیل نشتی، خرابی پمپ یا فیلتر گرفته
-
آلودگی بیشازحد روغن
-
خرابی سنسور فشار روغن
-
نشتی از کارتل یا واشرها
-
وجود کف در روغن به علت ورود هوا یا استفاده از روغن نامناسب
۷. در یک نگاه
سیستم روغنکاری، یکی از کلیدیترین سامانههای محافظتی موتور است. آگاهی از نحوه عملکرد آن، نقش اجزا و زمانبندی سرویسها، به افزایش طول عمر موتور و جلوگیری از هزینههای گزاف تعمیرات کمک شایانی میکند. توجه به این نکات برای هر مالک خودرو، اقدامی ضروری و هوشمندانه محسوب میشود.
بسیار عالی
مطالب مفید بودند
تشکر از مهندس عزیز
تشکر از زحمات شما
عالی
آموزنده بود
خسته نباشین
به کار بردن عنوان های انگلیسی اجزای سیستم بسیار کاربرد دارند.
عالی
بسیار عالی
بسیار عالی
عالی بودن
بسیار عالی
آموزنده بود خسته نباشید ♥️🤩🤩🤩