۱. مقدمه
گیربکس اتوماتیک یکی از مهمترین اجزای سیستم انتقال قدرت در خودروهای مدرن است که وظیفه تغییر خودکار نسبت دندهها را بر اساس شرایط رانندگی و نیاز موتور بر عهده دارد. این سیستم با حذف نیاز به تعویض دستی دندهها، راحتی و سهولت بیشتری را برای راننده فراهم میکند و در عین حال میتواند عملکرد موتور را بهینه نگه دارد.
۲. مزایای گیربکس اتوماتیک نسبت به گیربکس دستی
-
راحتی در رانندگی: عدم نیاز به فشردن پدال کلاچ و تعویض دنده به صورت دستی.
-
حرکت روانتر: کاهش ضربه در حین تعویض دنده.
-
کارایی در ترافیک: مناسب برای رانندگی در مسیرهای شلوغ شهری.
-
کاهش خطای راننده: انتخاب دنده مناسب به صورت خودکار.
۳. معایب گیربکس اتوماتیک
-
هزینه تعمیرات بالاتر: به دلیل پیچیدگی ساختار.
-
مصرف سوخت کمی بیشتر در برخی مدلهای قدیمی (هرچند در نسلهای جدید این اختلاف کمتر شده است).
-
نیاز به سرویس منظمتر بهویژه در بخش روغن گیربکس.
۴. اجزای اصلی گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک از مجموعهای از قطعات مکانیکی، هیدرولیکی و الکترونیکی تشکیل شده که هماهنگ با هم کار میکنند تا نسبت دنده مناسب را در هر لحظه فراهم کنند.
۴-۱. مبدل گشتاور (Torque Converter)
-
وظیفه انتقال نیرو از موتور به گیربکس و افزایش گشتاور در شروع حرکت را بر عهده دارد.
-
جایگزین کلاچ در گیربکسهای دستی است و با استفاده از روغن هیدرولیک نیرو را منتقل میکند.
۴-۲. مجموعه دندههای سیارهای (Planetary Gear Set)
-
قلب مکانیکی گیربکس اتوماتیک که با تغییر نحوه درگیری چرخدندهها، نسبتهای مختلف دنده را ایجاد میکند.
-
شامل سه بخش اصلی: دنده خورشیدی، دندههای سیارهای و دنده رینگی.
۴-۳. کلاچها و باندها (Clutches & Bands)
-
وظیفه قفلکردن یا آزادکردن بخشهای مختلف مجموعه سیارهای را دارند تا دنده موردنظر ایجاد شود.
۴-۴. پمپ روغن (Oil Pump)
-
فشار لازم برای سیستم هیدرولیک گیربکس را تولید میکند.
-
توسط موتور و از طریق مبدل گشتاور به حرکت درمیآید.
۴-۵. واحد کنترل هیدرولیک (Valve Body)
-
شبکهای از مجاری و سوپاپها که مسیر جریان روغن را کنترل میکند تا کلاچها و باندها در زمان مناسب فعال شوند.
۴-۶. واحد کنترل الکترونیکی (TCU یا ECU گیربکس)
-
دادههای سنسورها را پردازش و زمان تعویض دنده را تعیین میکند.
-
با ECU موتور نیز ارتباط دارد تا هماهنگی کامل بین موتور و گیربکس برقرار شود.
۵. نحوه عملکرد گیربکس اتوماتیک
گیربکس اتوماتیک با استفاده از ترکیب مبدل گشتاور، مجموعه دندههای سیارهای و سیستم هیدرولیک و الکترونیک، نسبت دنده مناسب را بدون دخالت مستقیم راننده انتخاب میکند.
۵-۱. شروع حرکت
-
با رها بودن پدال ترمز و قرار گرفتن دسته دنده روی حالت D، مبدل گشتاور نیرو را از موتور به گیربکس منتقل میکند.
-
در این مرحله، نسبت دنده پایین انتخاب میشود تا گشتاور بیشتری برای حرکت اولیه ایجاد شود.
۵-۲. افزایش سرعت
-
با بالا رفتن سرعت خودرو، واحد کنترل الکترونیکی یا مکانیکی گیربکس نسبت دنده را به صورت خودکار تغییر میدهد.
-
این تغییرات بهگونهای انجام میشود که موتور در محدوده دور بهینه کار کند.
۵-۳. کاهش سرعت یا توقف
-
هنگام کم کردن سرعت، گیربکس بهطور خودکار دنده را معکوس میکند تا توان موتور و ترمزگیری بهینه باشد.
-
در توقف کامل، انتقال نیرو قطع میشود ولی موتور روشن میماند.
۵-۴. عملکرد دنده عقب (R)
-
با انتخاب دنده R، مسیر گردش نیرو در مجموعه دندههای سیارهای تغییر میکند تا چرخها در جهت معکوس بچرخند.
۵-۵. حالتهای خاص گیربکس
-
N (خلاص): قطع کامل انتقال نیرو، موتور روشن ولی خودرو حرکت نمیکند.
-
P (پارک): قفل مکانیکی خروجی گیربکس برای جلوگیری از حرکت خودرو.
-
حالتهای نیمهدستی یا اسپرت: در برخی گیربکسها راننده میتواند بهصورت دستی دندهها را بالا یا پایین ببرد.
۶. انواع گیربکس اتوماتیک
گیربکسهای اتوماتیک در سالهای اخیر به چندین نوع مختلف تقسیم شدهاند که هرکدام ساختار و ویژگیهای خاص خود را دارند.
۶-۱. گیربکس اتوماتیک هیدرولیکی (AT)
-
رایجترین نوع گیربکس اتوماتیک.
-
استفاده از مبدل گشتاور و مجموعه دندههای سیارهای.
-
تعویض دنده نرم و قابل اعتماد.
-
معایب: اتلاف انرژی در مبدل گشتاور (در مدلهای قدیمی).
۶-۲. گیربکس متغیر پیوسته (CVT)
-
فاقد دندههای ثابت، استفاده از پولی و تسمه یا زنجیر برای تغییر نسبت انتقال.
-
مزایا: شتاب پیوسته و مصرف سوخت بهینه.
-
معایب: حس رانندگی متفاوت، گاهی صدای یکنواخت موتور برای برخی رانندگان ناخوشایند است.
۶-۳. گیربکس دوکلاچه (DCT یا DSG)
-
استفاده از دو کلاچ جداگانه برای دندههای فرد و زوج.
-
تعویض دنده بسیار سریع و بدون وقفه در انتقال نیرو.
-
مزایا: راندمان بالا، شتاب بهتر.
-
معایب: پیچیدگی ساخت و حساسیت بیشتر به سرویس روغن.
۶-۴. گیربکس اتوماتیک برقی (eAT)
-
در خودروهای هیبریدی و الکتریکی استفاده میشود.
-
ترکیبی از سیستم برقی و مکانیکی برای هماهنگی موتور برقی و احتراقی.
۷. نکات نگهداری گیربکس اتوماتیک
۷-۱. تعویض منظم روغن گیربکس
-
استفاده از روغن مخصوص و استاندارد توصیهشده توسط سازنده.
-
تعویض طبق کیلومتر یا زمان مشخصشده (معمولاً بین ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر).
۷-۲. جلوگیری از داغشدن بیش از حد
-
گرمای زیاد باعث کاهش عمر قطعات و روغن میشود.
-
بررسی سیستم خنککننده روغن گیربکس در سرویسهای دورهای.
۷-۳. استفاده صحیح از دسته دنده
-
تعویض حالت دنده فقط در حالت توقف کامل (بهویژه بین D و R).
-
عدم استفاده از حالت N در حرکت برای کاهش مصرف سوخت، چون ممکن است به گیربکس آسیب بزند.
۷-۴. توجه به علائم خرابی
-
لرزش، لغزش دنده، صدای غیرعادی یا تأخیر در تعویض دندهها میتواند نشانه مشکل باشد.
-
در این صورت، بررسی فوری توسط تعمیرکار متخصص توصیه میشود.
۷-۵. استفاده از تعمیرکار مجاز
-
تعمیر و سرویس گیربکس اتوماتیک نیاز به ابزار و دانش تخصصی دارد.
۸. نتیجهگیری
گیربکس اتوماتیک با وجود راحتی و مزایای متعدد، نیازمند نگهداری دقیق و استفاده صحیح است. رعایت نکات سرویس و پرهیز از عادات رانندگی نادرست میتواند عمر این سیستم پیچیده و گرانقیمت را بهطور چشمگیری افزایش دهد.
با آرزوی موفقیت روز افزون برای شما استاد گرامی
عالی
کاملا عالی و خوب
خیلی ممنون تاثیر گذار بودن
عالی بودن
با آرزوی موفقیت برای شما استاد گرامی
تاثیر گذار بود
با آرزوی موفقیت برای شما ♥️♥️🤩😍♥️♥️